Quan Lớn Đệ Bát Đồng Bằng Sông Diêm
Quan Lớn Đệ Bát Đồng Bằng Sông Diêm là con Vua Cha Bát Hải Động Đình thuộc hàng thứ 8 trong Lục Vị Tôn Ông.
Ngài có công lớn giúp Vua Cha Bát Hải Động Đình luyện binh mã thủy lục, giành nhiều thắng lợi chống giặc xâm lược trên tám cửa biển nước Nam.
Thần Tích Quan Lớn Đệ Bát Đồng Bằng Sông Diêm
Quan Lớn Đệ Bát giáng sinh là Thống Chế Điều Bát vào thế kỷ thứ XVIII.
Thống chế Điều bát Nguyễn Văn Tồn (1763–1820) là một danh tướng và nhà khai hoang thời nhà Nguyễn trong lịch sử Việt Nam. Ông là người có công lớn trong việc giúp Thoại Ngọc Hầu chi huy quân dân đào kênh Vĩnh Tế (Châu Đốc, An Giang) và giúp dân nhiều vùng trong tinh Vĩnh Long, Trà Vinh khai khẩn đất hoang, thành lập nhiều xóm làng.
Ông vốn nguyên gốc người Khmer, có tên là Thạch Duồng hay Thạch Duông, sinh niên Quý Mùi (1763) ở làng Nguyệt Lãng, Bình Phú, Càng Long, Trà Vinh dưới thời chúa Võ vương Nguyên Phúc Khoát.
Thời niên thiếu, ông được sung vào hàng dịch đình nô, hết lòng tận tụy trung thành nên được cho chuyển làm Cai đội, từ đó lập nhiều công lớn. Chúa Nguyễn Ánh ban cho ông tứ danh là Nguyễn Văn Tồn.
Năm 1787, ông theo chúa Nguyễn Ánh chạy sang Vọng Các (Bangkok) tránh quân Tây Sơn.
Năm sau, ông trở về theo Lê Văn Quân đánh Tây Sơn ở bảo Ba Lai. Khi chúa Nguyễn Ánh trở về nước, ông được phân công về Trà Vinh, Mân Thít đi chiêu mộ dân binh (gồm toàn người Khmer), được giao quyền làm Nội thuộc Cai đội thống quản, đóng đồn tại Cầu Kè, Trà Ôn, tiến hành khai khẩn đất hoang để trồng trọt. Ông nhiều lần theo Lê Văn Quân và Võ Tánh, lập được nhiều chiến công trong việc đánh dẹp Thái bảo Tây Sơn Phạm Văn Tham.
Năm 1801, ông được lệnh theo Võ Tánh giữ thành Bình Định, bị quân Tây Sơn bắt, nhưng trốn thoát được, tìm cách trốn về Nam, tiếp tục theo phò chúa Nguyễn. Khi chúa Nguyễn Ánh lên ngôi, lấy hiệu là Gia Long (năm 1802), ông được thăng làm Cai cơ, Chưởng quản thủy quân doanh, đưa quân bản bộ về quê, trấn giữ đồn Uy Viễn (Trà Ôn) thuộc đạo Trấn Giang (Cần Thơ) kiêm quản xuất hai phủ là Trà Vinh và Mân Thíit thuộc dinh Vĩnh Trấn (Long Hồ dinh), tiếp tục công việc mở đất, tạo lập xóm làng, giữ gìn an ninh ở biên giới Tây Nam.
Năm 1810, ông cùng Thoại Ngọc Hầu dẫn đại binh sang chiến đấu với quân Xiêm ở thành Lavek (Cao Miên). Thắng trận, ông được cử ở lại Nam Vang để giúp vua Cao Miên trị nước, an dân.
Năm 1811 Gia Long thứ 10, ông được triệu về kinh nhận ban thưởng và được thăng hàm Thống chế, tước Dung Ngọc hầu.
Năm 1813, ông trở về nước, lại cai quản vùng Trà Ôn, Cầu Kè, Trà Vinh, tiếp tục chiêu dân vùng Trà Ôn, Mang Thít khai khẩn đất hoang, thành lập xóm làng.
Năm 1819, ông được triều đình bổ vào chức Điều bát nhung vụ, dẫn một đoàn dân binh Khmer khoảng 500 người, đến Châu Đốc để cùng với Thoại Ngọc Hầu, Tuyên Trung Hầu lo việc đào kinh Vĩnh Tế.
Mồng 4 tháng Giêng niên Canh Thìn (27/02/1820), do lao tâm lao lực ông bị bệnh mất tại Trà Ôn (Vĩnh Long).
Năm 1928, vua Minh Mạng tưởng thưởng công lao sắc phong ông là
"Trung đẳng thần, hàm ân Trung Dũng Thiên Trực, tước Dung Ngọc hầu"
Vợ ông cũng được ban mỹ tự là:
"Hiền Thục Chi Thần Thống Chế Đại Quan"
Chức danh Thống chế Điều bát của ông được đặt tên đường ở thị trấn Trà Ôn (Vĩnh Long).
Hầu giá Quan Lớn Đệ Bát Đồng Bằng Sông Diêm
Quan Lớn Đệ Bát ngự đồng sau giá Quan Điều Thất Đào Tiên. Khi Ngự đồng Ngài Ngự áo vàng và đi cờ lệnh.
Đền Quan Lớn Đệ Bát Đồng Bằng Sông Diêm
Đền Quan Lớn Đệ Bát Đồng Bằng Sông Diêm thuộc quần thể di tích lịch sử Đền Đồng Bằng có tên là Đền Bến, Đền Trình cách đền Vua Cha Bát Hải Động Đình 500 mét về phía đông nam Cầu Vật.
Tương truyền Đền Trình là nơi Vua Cha Bát Hải Động Đình đã luyện binh mã thủy lục, dưới thủy trên bộ. Từ đời xưa đã có câu ca dao:
"Thượng từ Đồng Đống
Hạ về Cống Đôi"
Đền Quan Lớn Đệ Bát được xây dựng theo tiền chữ nhị, hậu chữ đinh và bên cạnh có chùa Trình. Vào thời nhà Lý đền được mở rộng từ Đồng Đống về Cống Đôi nên Đền Trình nằm trong tứ ô cảnh.
Năm 1951 giặc xâm chiếm nước ta từ tỉnh Hải Phòng, Thái Bình và Đền Quan Đệ Bát đã bị phá hỏng hoàn toàn.
Năm 1996, địa phương cùng quý khách thập phương đã trùng tu đền Ngài lại.
Kết luận
Quan Lớn Đệ Bát Đồng Bằng Sông Diêm thuộc hàng thứ 8 trong Lục Vị Tôn Ông, Ngài con Vua Cha Bát Hải Động Đình. Thần tích Ngài giáng sinh là Thống Chế Điều Bát, có nhiều công lao chống giặc ngoại xâm, bảo quốc hộ dân.
