Lễ Trình Đồng Mở Phủ
Cuộc sống thường nhật của con người không phải lúc nào cũng êm đẹp mọi việc đều hanh thông Thuận lợi sức khoẻ tốt mà thường xuyên gặp nhiều sự không may thậm chí xẩy ra liên tiếp ví dụ :
Ốm đau không tìm ra nguyên nhân gây bệnh
Làm ăn buôn bán thất bại; vợ chồng xích mích; con cái có sinh mà không có dưỡng hao người tốn của .v.v..
Những người tin vào tâm linh thì hay đi lễ bái các chùa, đền, phủ, làm sớ sám hối tổ chức giải hạn cầu aN
nhưng vẫn không thoát qua. Đối với những người là tín đồ trong Tứ Phủ thì cho rằng:
Sở dĩ gặp những điều không may trong cuộc sống thường nhật là tại căn cơ duyên nợ của mình với các Ngài
Trong Tứ phủ quá nặng các Ngài đã chọn đã chấm mình
(Chấm đồng bắt lính) nhưng không chịu ra hầu nên bị các Ngài hành hạ
Để giải quyết tình hình này tín đồ Tứ phủ
phải ra “Đầu” các quan - trình diện để các quan thu nhận thì mới khỏi.Lễ đó gọi là lễ trình đồng
Lễ trình đồng – còn gọi là hầu bóng là một loại hình sinh hoạt đặc biệt trong quá trình thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu của dân tộc Việt NamTrong nghi lễ này người ta tin rằng linh hồn của các vị thần được vời đến sẽ nhập vào người hầu đồng
Nghe lời cầu nguyện của người đi lễ phán truyền công việc và ban phát lộc
Trong các nghi lễ phụ nữ thường đóng vai trò chính người lên đồng cũng thường là phụ nữ đôi khi mới do nam giới đảm nhận
Ngày nay rất nhiều thầy tứ phủ đảm nhiệm công việc hầu đồng
Các nghi thức hành lễ không được đào tạo chính thức mà chủ yếu được truyền khẩu từ đời này qua đời khác
Do đó không có qui định chuẩn mực trình tự tiến hành nào cụ thể cho quá trình hành lễ
Các giá đồng biểu hiện qua các điệu múa linh thiêng là một phần quan trọng của nghi lễVề lý thuyết thì có 38 vị thánh được thờ trong Tứ phủ ứng với 38 giá đồng nhưng thực tế có thể hầu được
Tới 72 giá đồng bao gồm giá các quan lớn giá các cậu giá chầu bà giá các cô ông Lốt, quan Ngũ hổ
Trên thực tế chỉ có một số Ngài về mở phủ và chứng đàn trong lễ trình đồng
Trong buổi lễ các giá đồng được biểu diễn cùng với hát văn hay còn gọi là hát chầu vănHát văn là một thể loại hát nói - vừa hát vừa nói.Hát văn do ban hát biểu diễn cùng với dàn nhạc cung văn
Người hầu đồng múa điệu múa thần linh theo nhịp điệu và nội dung bài hát văn
Người ta nói rằng chầu văn tạo nên một khung cảnh và âm nhạc tâm linh để giúp cho
Người đồng nhập vào vai mới và gắn kết với những con người và nơi chốn ở bên ngoài thế giới địa phương của họ.
Lễ sơ khởi là lễ đội bát nhang.Lễ này thực hiện không tốn kém nhiều
Nếu mọi việc vẫn chưa ổn thì phải ra làm lễ trình đồng
Sau khi đã được tôn lô nhang mà căn mạng vẫn còn quá nặng thì đệ tử (con đồng) phải ra đàn
Tứ Phủ sơn trang làm lễ trình đồng để chính thức trở thành ghế đệm cho các Ngài thì mới hết bị Ngài hành
Người muốn đội bát nhang hay trình đồng phải nhờ một vị sư hoặc chủ đồng đền và một thầy viết sớ Thầy bói coi tuổi để biết mình thuộc căn cơ nào? thuộc con nhang của Phủ nào trong 4 phủ? do vị Quan nào cai quản?
Thí dụ: Tuổi Canh Thìn thuộc căn Bơ phủ (Phủ Thoải), quan cai đầu đồng là ông Hoàng Bơ
Tức tuổi ấy có căn với ông Hoàng Bơ và là ghế của ông Hoàng Bơ
Tuy nhiên, trong hàng vạn người may ra mới có một người có căn thực sự do đó, cần phải lập Tử Vi
Và Bát tự xem mệnh có căn đồng thực sự không? Ngày nay nhiều khi chỉ đi gặp Thầy tứ phủ nghe
Thầy phán truyền về căn mạng là về thu xếp làm lễ trình đồng ngay không biết đúng sai đến đâu
Lễ trình đồng có mục đích trình diện con đồng với chư vị Mẫu,Mẹ,Vua,Cha, với các ông Hoàng bà Chúa của bốn phủSau lễ ấy con đồng mới được chính thức làm ghế đệm để các Ngài về phán bảo và làm việc quan
Ghế đệm chính là thân xác con đồng được các Ngài nhập vào để phán truyền với các con nhang đệ tử Tứ phủ
Lễ trình đồng ngày nay rất tốn kém.Nguời nghèo không có tiền thì đàn mỏng lễ sơ nhưng người giàu thì tổ chức trình đồng có đàn lễ lên tới con số 20 - 30 triệu đồng Việt NamChi phí bao nhiêu cũng phải cố mà làm sạt nghiệp vì chi phí lễ quá cao
Thông thường tín đồ chỉ đưa tiền cho nhà đền (Thủ đền) nhà đền lo sắm lễ tất cảNgày nay, tín đồ giao hết tiền cho Thầy Tứ phủ tự thu xếp. Cuộc lễ có thể tổ chức vào ngày tốt, tiến hành trong 3 ngày
Ngày đầu gọi là lễ trình (mở Đàn, mở Phủ), ngày thứ 2 có hoặc không, để cách khoảng chứ không có lễ nghi gì
Quan trọng và ngày cuối cùng là ngày tiễn Đàn sơn trang nên được gọi là: “Tiền tứ phủ, hậu sơn trang”
Ngày nay, đôi khi người ta tổ chức luôn trong phạm vi một ngày.Lễ trình mở Đàn, mở Phủ chủ yếu làm thủ tục trình báo với các Ngài trong Tứ phủ, cúng các loại đồ mặn, một ít đồ mã, tiền vàng. Lễ này ta tạm hiểu giống như thủ tục tổ chức, ổn định hội nghị, tuyên bố lý do, khai mạc, chào cờ và đọc báo cáo hội nghị. Lễ tiễn Đàn sơn trang mới là lễ chính, phần quan trọng nhất của lễ trình đồng. Tại Lễ tiễn Đàn sơn trang, các Ngài sẽ nhập vào người hầu đồng, điểm nhang phù phép lễ vật, vui chơi và phán truyền
Lễ tiễn Đàn sơn trang cần rất nhiều lễ vật. Loại lễ vật thứ nhất là hoa quả, vật dụng tư trang, đồ ăn, bánh kẹo.... Hoa quả bầy trên khắp các ban thờ, thường dùng nhất là hoa huệ trắng, ngày nay là hoa hồng. Đặc biệt ban thờ trước giá hầu thường được cắm hoa hồng. Tiền để Thánh ban phát lộc bày cả khay trên bàn lễ. Có khi người ta lấy tiền giấy kết thành hình con bướm mắc vào cành huệ để các Ngài dùng những cành hoa ấy phát lộc. Rất nhiều trái cây đủ loại được bày thành từng mâm. Trong đó có một vài mâm đặc trưng mà buổi hầu đồng nào cũng phải có: Mâm quạt, mâm lược và mâm gương soi để dâng cho giá cô Bơ phủ. Một mâm hoa quả như: ớt, ổi, dứa, chuối, đu đủ..., gừng, chanh... gọi là lộc sơn trang để dâng cô Bé Thượng Ngàn; một mâm kẹo bánh, đồ chơi trẻ con để dânh cho giá Cậu; một mâm trứng, oản thịt luộc để dâng Ngũ hổ năm dinh; kẹo lạc trà tàu thuốc lá mà đầu thuốc có phết một ít thuốc phiện để dâng giá ông Hoàng BảyLoại lễ thứ hai là đồ mã. Bắt buộc phải có một đài sơn trang, lớn hay nhỏ tùy theo ý muốn của người ra đàn. Đài sơn trang là một cái động nằm trong khu rừng âm u, trong động có các nàng tiên nữ theo hầu bà chúa Sơn Trang, có người gảy đàn, người múa hát... tất cả đều được làm bằng giấy. Bốn hình nhân thế mạng lớn bằng hình người thật, mặc sắc phục khác nhau: Xanh, đỏ, trắng, vàng tượng trưng cho bốn phủ. Mỗi hình nhân mang theo một điệp sớ. Sớ này do Thầy tứ phủ viết trước khi làm lễ. Chữ viết theo lối bùa chú, có thể đọc được. Một thuyền giấy hình thoi, một hình người có 3 đầu, mình rắn (ông Lốt), một ngựa, một voi, và nhiều mũ, vàng thoi.... Đây chỉ là kê cho đủ, trên thực tế thì đồ mã dùng nhiều vô kể, đặc biệt là đồ mã hình nhân, voi, ngựa, thuyền giấy, hình nhân 3 đầuLoại lễ vật thứ ba là một mâm sớ, 4 quyển sổ, 4 nghiên son, 4 thỏi mực, 4 bút lông. Mỗi sổ dành cho một phủ. Trên ban thờ hầu được thiết lập thành 4 phủĐó là 4 dãy lụa đỏ, xanh, trắng, vàng trải dài trên bàn phủ xuống tận đất. Mỗi vuông lụa ngang khoảng 7 đến 9 tấc, dài khoảng 2,50m
Những vuông lụa đó phủ kín để che dấu bên trong là một cái thau, một cái gáo múc nuớc để trên thau một hũ nước dán miệng kín bằng một tờ giấy cùng màu với phủ
một mâm gạo, một mâm trứng, thuốc lá, trà tàu, một hộp trầu cau. tất cả đều mới và cùng màu với phủ
Những lễ vật như thau, gáo múc nuớc, hũ nước do Thầy tứ phủ quyết định và ngày nay, đôi khi ít được sử dụng trong quá trình hành lễ
Ngoài cửa đền còn có bày một mâm gạo, trứng, muôi và cháo để cúng chúng sinh
Khi mọi lễ vật đã được chuẩn bị xong, cuộc lễ bắt đầu. Lễ thường được tiến hành từ 10 giờ sáng. Người ra đàn phải tìm cho mình một Quan thày (Thầy tứ phủ) có đức cao trọng vọng và có tiếng trong Tứ Phủ để hầu mở phủ. Người ra đàn phải mang những y phục mà mình đã may để trình
Những y phục này chỉ có giá trị khi đã dâng lên và được các Ngài “chứng” bằng cách điểm dấu nhang lên trên đó
Ngày nay vấn đề y phục cũng do Thầy tứ phủ và đệ tử theo hầu thầy đảm nhận toàn bộ.Vì vậy đôi khi đó là những bộ y phục cũ, đã dùng rồi
Chỉ riêng y phục khăn chầu áo ngự cũng có thể viết được một bài dài mô tả về số lượng và sự phong phú của nó
Trước bệ hầu, bà đồng, hoặc Thầy tứ phủ (người hầu bóng) đảm nhận việc hầu đồng ngồi giữa, xung quanh có bốn đệ tử theo hầulo việc thay khăn áo, đưa trình các vật dụng như rượu, thuốc lá, trầu cau, kiếm, đao, nến lửa…
Bốn người hầu này còn được gọi là hầu dâng, phụ đồng hoặc tứ trụ… tuỳ theo vùng miền mỗi người một cái quạt lông sặc sỡ, quạt cho Ngài mát, che chắn khi Ngài uống nước, uống rượu, châm thuốc lá …
Sau khi bà đồng hoặc Thầy tứ phủ đảm nhận việc hầu đồng sửa soạn hầu mở phủ thì cung văn tấu nhạc
Thầy tứ phủ đọc sớ và người ra đàn lễ bái trước tất cả các ban thờ xong trở lại ngồi chầu nơi bệ hầu để khấn vái chờ nghe các Ngài phán bảo
Quan thầy hầu trước là giá Tam tòa thánh mẫu. Rồi đến giá Quan. Giá này quan trọng nhất vì chỉ có các quan mới có quyền mở phủ còn những giá khác chỉ về chứng đàn mà thôi.Bởi vậy quan thầy hôm ấy bắt buộc phải hầu giá các quan còn các giá Cô, cậu,... gọi là hầu cho vui, muốn hầu hay không là tùy.Trong hầu đồng thì trùm khăn phủ diện có ý nghĩa quan trọng nhất trong nghi lễ Thánh giáng. Xuất phát từ quan niệm cho rằng người hầu đồng chỉ là cái xác, cái giá, cái ghế để Thánh nhập vào, nên khi người hầu đồng trùm khăn lên đầu, thì họ được coi như người đã chếtMỗi phủ có một quan đầu đồng và quan ở phủ nào thì mở phủ ấy. Thí dụ:Quan Bơ về mở phủ thứ 3, sắc trắng. Sau những nghi thức thường lệ “Quan” cầm một bó nhang đốt cháy
Tay trái cầm chéo khăn và “chống nạnh” Quan dậm chân hét một tiếng to lúc ấy chiêng trống nổi lên dồn dập
Quan cầm bó nhang, xoay xoay trước ban thờ và 4 hướng, tiến đến phía các phủ cũng làm dấu điểm nhang
Đoạn ngồi xuống, nghe thầy cúng hoặc cung văn đọc sớ, đọc xong dâng mâm sớ lên cho quan điểm nhang
Quan kiểm sổ bằng cách chấm bút son vào sổ
Rồi đứng dậy tiến tới phủ của mình Quan giở khăn choàng phủ ra hầu dâng xếp khăn lại đặt trở lên bàn thờ
Quan lấy vài miếng trầu cau một quả trứng thuốc lá, một nhúm gạo bỏ tất cả vào thau sau khi đã điểm nhang trên các vật ấy
Quan lấy gáo chọc thủng nắp thố nước múc 4 gáo đổ vào thau
Như vậy là mở phủ xong Quan trở lại chỗ hầu nghe văn ban lộc và xa giá hồi loan
Các quan ở phủ khác cũng đều làm giống như vậy. Sau khi quan thầy hầu mở xong 4 phủ tức là buổi lễ mở phủ đã xong
Suốt trong buổi hầu đồng người ra trình đồng phải hì hục khấn vái và quấn quít bên cạnh Quan thầy
Sau phần nghi lễ chính thức nhà đền có thể bày tiệc thiết đãi linh đình
Có thể tiễn đàn ngay ngày hôm sau hoặc để cách một hômBà đồng trong cung hầu chuẩn bị sửa soạn hầu tiễn ở bên ngoài cung văn và thầy cúng nổi chiêng trống và đọc sớ làm lễ tiễn Thổ công
Người ra đàn đi lễ tạ khắp các ban thờ.Các mâm cỗ mặn được bầy cúng trước các ban thờ
Vẫn có gạo muối, trứng, chầu cau, cháo để cúng chúng sinh ở cửa đền
Trước các đầu voi, ngựa, thuyền đều có để bát nhang.Cúng xong bà đồng bắt đầu hầu tiễn
Buổi hầu tiễn đồng này vẫn do quan thầy làm cũng giống như buổi hầu mở phủ chứng đàn
Khi về giá các Quan.Quan nào chịu tiễn đàn thì Quan sẽ chứng sớ và ra lệnh cho hầu dâng cắm một thanh gươm và một cây cờ sau lưng
Tay trái Quan cầm một góc khăn và chống nạnh tay phải cầm một góc khăn và một bó nhang to đốt cháy
Chiêng trống đổ dồn dập mọi người vội vã bày hết đồ mã ra xếp dọc hai bên của đền hướng về phía đường đi
Quan làm dấu nhang trên tất cả cá đồ mã, khai quang điểm nhãn cho các hình nhân
Những bông vạn thọ được xé nát ra trộn vào gạo muối rải tiễn các đò mã và rải tiễn cả 4 phương
Quan cầm cờ múa quay và miệng hét “ há, há...” quan rải rượu và cắm nhang lên hình nhân và đò mã ra lệnh cho mang tất cả đi hóa
Bên ngoài các đò mã được chuyển đi hóa, ở trong chiêng trống đổ dồn quan trở lại
Ngồi trước bệ hầu uống rượu, hút thuốc, nghe văn, phát lộc và thăng
Buổi lễ ra đàn hay trình đồng như vậy là hoàn tất.Người ra đàn có thể hầu bóng ngay hôm đó
Về nghi lễ của Lễ trình đồng thì đại thể là như vậy. Trên thực tế ngày nay được đơn giản hơn nhiềuKhi làm lễ trình thì không có cung văn và đàn sáo, chủ yếu là đọc văn cúng khấn và cúng
Các lễ vật nhưng khi làm lễ mở đàn chính thức thì mới có
Nếu lễ trình đồng mở phủ có kết hợp cả các nghi lễ trả nợ tào quan trả nợ thiên cung đốn tam phủ tiễn quan sát…
Thì còn phức tạp và rườm rà hơn nhiều.Đây có thể cũng là một xu hướng mà các thầy tứ phủ muốn kết hợp làm bản thân người ra đàn chắc cũng muốn vậy.Nếu tuần tự làm từng lễ sẽ rất mất thời gian và hết sức tốn kém
Sau phần nghi lễ mở phủ là đến phần các Ngài về chứng đànNhư trên đã nói có khoảng 38 vị được thờ trong tín ngưỡng Tứ phủ. Các vị Thánh mẫu hầu như không về giáng đồng mở phủ. Chỉ có các quan mới được Thánh mẫu uỷ quyền về chứng đàn mở phủ tiếp nhận đệ tử (người ra đàn). Đó là các Ngài trong hàng Ngũ vị Vương quan, Ngũ vị Thánh bà. Sau khi các Quan về chứng đàn mở phủ, các vị trong Ngũ vị Hoàng tử Thập nhị Vương cô Thập nhị Vương cậu về giáng đồng.Gọi là Ngũ vị Hoàng tử nhưng có đến 10 ông hoàng.Trong số đó có sáu ông giáng đồng, và Ông Hoàng Bơ,Ông Hoàng Bẩy Ông Hoàng Mười giáng rất thường xuyên
Trong một cuộc điều tra xã hội học về hầu đồng của Việt Kiều tại Pháp Do J.SIMON - BAROUH thực hiện vào những năm 70 cho thấy trong 27 buổi hành lễ
Thì cả 27 lần đều thấy thánh Mẫu giáng 6 lần đức thánh Trần giáng 21 lần
Đức quan Đệ Nhất giáng, 25 lần đức quan Đệ Nhị giáng, 23 lần đức quan đệ Tam giáng 16 lần
Quan lớn Đệ Tứ 26 lâng quan lớn Đệ Ngũ.Hàng Chầu Bà: Đệ Nhất 12 lần, Đệ Nhị 26 lần, Đệ Tam 16 lần, Đệ Tứ 16 lần, Đệ Ngũ 4 lần Chầu Lục 23 lần
Chầu Bé 16 lần.Hàng ông hoàng; Đệ Nhất 11 lần
Đệ Nhị 8 lần đệ Tam 21 lần.Đệ Thất 26
Hoàng Mười 23 lần.Hàng các cô,Cô Cả 5 lần
Cô Đôi 17 lần Cô Bơ 24 lần cô Chín 17 lần và cô Bé 22 lần
Hàng Cậu,cậu Đôi 16 lần cậu Bé 11 lần.Quan Ngũ hổ giáng 14 lần Ông Lốt giáng 4 lần
Riêng về phần này cũng phải tốn nhiều giấy mực mới viết được hết
Lễ trình đồng là một nghi thức đặc biệt, được tiến hành trong quá trình thực hành tín ngưỡng thờ MẫuPhương pháp tổ chức lễ vẫn mang nặng tính truyền khẩu chưa có cơ sở kinh sách lưu truyền mỗi địa phương mỗi đền phủ
Đều có cách làm không hoàn toàn giống nhau.Do đó để tổng hợp được một bài viết về lễ trình đồng là điều không thể được
Bài tổng hợp này cũng chỉ giúp cho độc giả có cái nhìn cụ thể hơn về lễ trình đồng mà thôi
