Quan Hoàng Lục
Vị Quan hoàng thứ 6 trong Tứ phủ Quan Hoàng
Cũng như Quan Hoàng Tư và Quan Hoàng Năm, Quan Hoàng Lục theo các cụ kể lại thì Ngài không giáng trần nên không có thần tích, cũng không có đền thờ chính. Tuy nhiên, cũng có người phân vân An Biên Đại Tướng quân Hoàng Lục liệu chăng có phải là hiện thân của Quan Hoàng Lục hay không?
Theo “Cao Bằng thực lục” của Nguyễn Hữu Cung, Hoàng Lục sinh ra và lớn lên trong một gia đình dân tộc Tày, khá giả ở làng Lũng Đính, châu Thượng Lang. Năm 18 tuổi, ông được cử làm thổ tù. Ông là người có tính khảng khái, trọng nghĩa, luôn đem tài sản chia cho dân nghèo, vì vậy mọi người dân trong vùng đều quý trọng ông.
Vào thời nhà Lý (khoảng năm 1053 - thời Lý Thái Tông), trong cuộc kháng chiến chống Tống xâm lược lần thứ nhất, Hoàng Lục phối hợp với Nùng Trí Cao chủ động đem quân đánh vào đất Tống, đột phá các châu: Châu Quý, Châu Uy, Châu Khang, Châu Đăng, Châu Ngô, Châu Đoan, Châu Hình, gây thiệt hại lớn cho quân Tống. Quân của Nùng Trí Cao và Hoàng Lục đi đến đâu đều được nhân dân ủng hộ. Khi rút về nước, Hoàng Lục tiếp tục chuẩn bị lương thực, lực lượng để đối phó với quân Tống.
Đến năm 1076 (thời Lý Anh Tông), quân Tống lại tiến hành xâm lược Đại Việt lần thứ 2. Mục tiêu lần này là phá vỡ phòng tuyến ở Quảng Nguyên. Quách Quỳ, một viên tướng của nhà Tống đánh giá: “Quảng Nguyên là cổ họng của Giao Chỉ, có binh pháp mạnh đóng ở đó. Nếu ta không đánh lấy trước thì khi ta đi sâu vào đất chúng, quân ta sẽ bị đánh cả ở mặt trước và mặt sau…”.
Trấn giữ châu Quảng Nguyên lúc này là Lưu Kỷ - viên tướng có kinh nghiệm đánh trận vùng rừng núi đang nắm giữ khoảng 5.000 binh mã. Cuộc kháng chiến chống Tống diễn ra ác liệt từ năm 1076 - 1077. Quân Tống do phó tướng Yên Đạt chỉ huy đánh vào châu Quảng Nguyên đã gặp phải sự đánh trả quyết liệt của ta do Hoàng Lục và Lưu Kỷ chỉ huy.
Hoàng Lục, có công lớn trong cuộc kháng chiến chống Tống xâm lược, được Triều đình nhà Lý phong chức An biên Tướng quân, thống lĩnh quân để bảo vệ biên giới. Sau khi ông mất, nhân dân trong vùng đã lập đền thờ để tưởng nhớ công lao của ông đặt là Đền thờ An biên tướng quân Hoàng Lục tại xóm Chí Choi, xã Đình Phong (Trùng Khánh - Tỉnh Cao Bằng). Theo lưu truyền trong dân gian thì chính khu vực đền thờ hiện nay là nơi Hoàng Lục lập trận địa để chặn bước tiến của quân xâm lược Tống. Dấu tích sót lại đến ngày nay là những ụ, thành đất hình chữ nhật, hình xoáy trôn ốc nằm rải rác dọc hai bên bờ sông Quây Sơn, cách đền khoảng 1 km.
Trước đây, lễ hội đền Hoàng Lục được tổ chức mỗi năm hai lần (xuân thu nhị kỳ). Mùa xuân, tổ chức vào ngày rằm tháng Giêng âm lịch, từ tối 14, người dân trong vùng mổ lợn, dâng rượu, xôi.. cúng lễ. Chủ tế là người cao tuổi có uy tín trong vùng đứng ra đọc văn tế với nội dung ca ngợi công lao của Hoàng Lục, sau đó là cầu phúc lộc, cầu mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống người dân yên lành. Sau đó diễn ra phần hội như tung còn, múa kỳ lân, hát giao duyên. Đến mùa thu, sau khi gặt hái xong, thóc lúa đã vào nhà thì dân làng lại chọn ngày tốt cùng mổ lợn, làm xôi để dâng lên đền tạ ơn.
Sau một thời gian dài lễ hội đền Hoàng Lục bị mai một do nhiều lý do. Những năm gần đây, lễ hội đền Hoàng Lục đã được khôi phục dần và người dân nơi đây đã lấy ngày 28/2 âm lịch hằng năm để mở hội. Ngôi đền cũng đã được trùng tu, tôn tạo khang trang hơn do công sức của người dân và những tấm lòng hảo tâm.
Rất rất hiếm khi Ngài ngự đồng, nếu có thì khi ngự Ngài mặc áo xanh thêu rồng kết uốn hành hình chữ thọ, đầu chít khăn mỏ rìu hoặc đi nét xanh, mạng chéo, đi ghệt tay và ghệt chân. Sau khi làm lễ khai quang, Ngài ngự tọa, hiến tửu, nghe văn rồi xe giá.
