HỆ THỐNG THẦN LINH TỨ PHỦ
Khi nhắc tới tín ngưỡng thờ Mẫu hay thờ Mẫu Tam – Tứ phủ, thường chúng ta hay nghĩ tới Tam Tòa Thánh Mẫu, với hình tượng về những người “Mẹ” - những người đóng vai trò xây dựng, bảo vệ cuộc sống gia đình, đất nước và xã hội. Nhưng trên thực tế, đạo Mẫu nói chung còn thờ cả các vị thần nam, thần nữ, các vị thánh Việt Nam.
Đạo Mẫu không chỉ thờ các Thánh Mẫu mà còn thờ các vị thần nam, thánh nữ khác, những người có công
với nhân dân, góp phần bảo vệ tổ quốc và dành tâm sức cho xã hội
Hệ thống thần linh Tam - Tứ phủ là để chỉ hệ thống thần thánh Việt Nam cùng vị trí của họ trong thần điện của tín ngưỡng thờ Tam – Tứ Phủ. Với đặc thù là tín ngưỡng dân gian và có tính mở, trải qua thời gian, số lượng các vị Thánh cũng có sự thay đổi. Tuy nhiên về cơ bản thứ tự của các hàng thờ tự như sau:
Hệ thống thần linh trong thần điện của tín ngưỡng Thờ Mẫu Tứ Phủ với đầy đủ các hàng:
Chư phật, Vua Cha, Thánh Mẫu, Quan Lớn, Tứ Phủ Chầu Bà, Tứ Phủ Ông Hoàng,
Thánh Cô và Thánh Cậu.
1. Chư Phật
2. Vua Cha
3. Thánh Mẫu
4. Quan Lớn
5. Chầu Bà
6. Ông Hoàng
7. Thánh Cô
8. Thánh Cậu
Phía dưới (hạ ban) bao giờ cũng có Ngũ Hổ (năm ông Hổ) và thượng xà có hai Ông Lốt (hai ông rắn). Ngoài ra còn có quan văn, võ tướng, tả hữu hầu cận, cùng ngàn vạn thần binh, thần tướng là bộ hạ của từng vị Thánh trong Tứ phủ và các thần linh bản xứ nơi các Thánh giáng hiện.
Đại diện hàng chư Phật có Phật bà Quan Âm ở hàng cao nhất, rồi sau đó đến Ngọc hoàng Thượng đế đại diện cho hàng Tứ Phủ Vua Cha. Hai vị này có gốc tích từ Trung Quốc. Tuy nhiên, khi thỉnh đồng người ta không thỉnh Phật Bà và Ngọc Hoàng.
Sau Ngọc hoàng là đến hàng Tam Tòa Thánh Mẫu cai quản ba miền với sắc áo đỏ, xanh, trắng đại diện cho từng cõi: Mẫu Đệ Nhất Thượng Thiên (hóa thân của bà là Mẫu Liễu Hạnh, cõi trời), Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn (cõi rừng núi), Mẫu Đệ Tam Thoải phủ (cõi nước). Một số tài liệu có đề cập về Mẫu Đệ Tứ Địa phủ (cõi đất). Tuy nhiên, tồn tại rất nhiều giả thuyết khác nhau về vấn đề này. Điển hình là giả thuyết “Thiên – địa đồng quy” nên sẽ không có sự xuất hiện của Mẫu Đại trong “Tam Tòa Thánh Mẫu” hay giả thuyết Mẫu Địa và Mẫu Thượng Ngàn là một vì “miền rừng” cũng thuộc về “miền đất” hoặc giả thuyết Mẫu Thượng Ngàn được đưa vào sau cùng trong Tứ Phủ Thánh Mẫu và bà được chính ngự trong Động/Cung Sơn Trang… Tuy nhiên, theo cơ sở khảo cứu các huyền tích và các bản văn chầu, khoa cúng thì người ta cho rằng trong thần điện của tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ Phủ có bốn vị Thánh Mẫu bao gồm: Thánh Mẫu Cửu Trùng, Thánh Mẫu Thần Chủ (Mẫu Liễu), Mẫu Thoải và Thánh Mẫu Thượng Ngàn.
Sau Tam Tòa Thánh Mẫu là hàng Ngũ vị Vương Quan,Thập nhị Chầu bà,rồi đến Thập vị Ông Hoàng,các vị Thánh Cô Thánh Cậu.
Có lẽ vì công lao của nam giới đã được thừa nhận rõ ràng trong cuộc sống và lịch sử. Ví dụ như các vị Vương Quan và các Ông Hoàng, họ đều có hóa thân là các nhân vật lững lẫy, mở mang bờ cõi, đánh đông dẹp bắc. Thêm nữa, sự xuất hiện của các vị thần nam thể hiện sự hài hòa âm dương, sự đa dạng, phi cực đoan trong quan điểm của người Việt, cũng như sự phát triển của một tín ngưỡng từ chỗ liên quan đến các yếu tố và thế lực tự nhiên đến các sự kiện và nhân vật lịch sử.
Xét theo chiều dọc, hệ thống tứ phủ thần linh tuân thủ một quy tắc phân chia tương đối thống nhất theo ba cõi: cõi trời (Thiên phủ), cõi rừng núi (Nhạc phủ) và cõi nước (Thoải phủ) và cõi đất (Địa phủ). Trong đó chúng ta nhận ra trong mỗi thứ bậc các vị thần, thánh, quan, chầu, hoàng tử, cô cậu ở miền nào dựa vào màu sắc, quần áo, trang phục tương đương. Ví dụ, Thiên phủ tương ứng với màu đỏ (Mẫu Thượng Thiên, Quan Đệ nhất, Chầu Đệ nhất, Ông Hoàng Cả, Cô Chín, Cậu cả), Nhạc phủ tương ứng với màu Xanh lá cây và màu chàm, Thoải phủ tương ứng với màu trắng, địa phủ tương ứng với màu vàng.
Trên đây chỉ là một hệ thống tâm linh sơ lược nhất nhằm cung cấp một bộ khung tối giản để người tìm hiểu tiện theo dõi. Tuy nhiên, khi tìm hiểu Đạo Mẫu, cần lưu ý một điều, có rất nhiều biến thể trong vô vàn các khía cạnh của Đạo Mẫu ở những vùng miền khác nhau trên đất nước, phản ánh khác biệt về đời sống vật chất và tinh thần của mỗi địa phương. Điều đó thể hiện tính chất dân gian, cởi mở, dễ thích nghi của Đạo Mẫu trong quá trình phát triển và thực hành của mình.
