Chầu Bà Đệ Nhất Thượng Thiên Công Chúa
Tên đầy đủ: Đệ nhất thượng thiên công chúa
Tước phong: Đệ nhất hoa nương công chúa làm việc thượng thiên – Đệ nhất thượng thiên công chúa
Thân thế: Chầu bà đệ nhất được dân ta huyền hóa qua đời thứ nhất mẫu Liễu giáng ở Vị Nhuế Nam Định.Ngài là hiện thân của Thánh Mẫu đệ nhất thuộc dòng đi tu ít khi ngự đồng.
Trang phục của Ngài là áo đỏ khăn hồng (khăn buồm).Ngài làm việc trong nội cung phủ Giầy.
Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên được coi là hoá thân của Mẫu Đệ Nhất.Chầu Bà vốn là Thiên Cung Tiên Nữ con vua Ngọc Hoàng, giáng hiện trong xứ Thanh giúp dân hộ quốc.Trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà,bà là vị ở ngôi cao nhất,cai quản Thượng Thiên,nắm giữ sổ Tam Toà.Khi thanh nhàn bà lại cùng các cô nàng hầu cận vui vẻ dạo chơi giáng phúc cho dân.Cũng có quan niệm cho rằng bà còn là Quế Hoa Công Chúa (hay còn gọi là Chầu Quế khác với Mẫu Đệ Nhị) trên Thiên Cung xuống Đồi Ngang Phố Cát kề cận bên Mẫu Liễu Hạnh.
Huyền tích Thánh Chầu là người hầu hạ đức Quốc Mẫu Tối Cao Liễu Hạnh.
Chầu đệ Nhất còn tên gọi là Quế Hoa Công chúa cùng với Quỳnh Hoa Công chúa (Chầu cửu Sòng Sơn) luôn đôi bên hầu hạ Quốc Mẫu Liễu Hạnh.
Chầu đệ Nhất Quế Hoa và Chầu Quỳnh là nữ tướng của Hai Bà Trưng sinh ra ở đất Hà Giang khi khởi nghĩa Hai Bà Trưng đến đường cùng hai bà quay về quê nhà và tuẫn tiết ở Sông Lô.
Chầu Đệ nhất còn một giáng sinh nữa vào thời Lê Thánh Tông có viên quan về già tên Trần Vĩ thoái quan về Nghi Tàm dạy học.Một đêm khi đang ngồi bên hồ ngắm trăng thì tự nhiên ngủ.Trong giấc mơ ông mơ thấy Thiên đế cho ông được một người con gái.Khi tỉnh giấc thấy lạ về nhà vợ ông tuổi đã lớn bắt đầu có thai.Sinh ra người con gái đúng như trong mộng.Ông mới đặt tên con gái là Quỳnh Hoa.
Lớn lên nữ trung Nghiêu Thuấn được gả cho Liễu Nghi tri phủ Hà Trung (Thanh Hoá).Khi Chiêm Thành lấn lướt sang bờ cõi nước ta hai vợ chồng Liễu Nghi cùng nhau xông pha trận mạc. Thắng trận vua phong cho Liễu Nghi là Đô Đài Ngự Sử và bà là Quỳnh Hoa Phu Nhân. Chồng mất, Quỳnh Hoa xin về Nghi Tàm vốn là tài trồng dâu nuôi tằm bà về dạy dỗ dân chúng ở khu vực đó hưng công nghề nghiệp làm một vùng phú thịnh.Dân chúng trong vùng không ai không biết ơn.Sau khi bà hoá Vua phong là Quỳnh Hoa Công chúa nhân dân hơn 60 làng thờ làm Thành hoàng và còn tôn xưng là bà Chúa nghề tằm.
Ngày nay bốn mùa hương khói thờ Chầu ở các nơi một số nơi tôn xưng chầu là Mẫu – Mẹ của khu vực đó.Chầu ít khi giáng đồng nhưng khi giáng thì Chầu mặc áo màu đỏ choàng khăn hồng làm lễ và khai quang.
Bà khá ít khi ngự đồng (đây cũng là đặc điểm chung của các vị thánh trên hàng Thượng Thiên) chỉ khi nào có tiệc khai đàn mở phủ mà người ra trình đồng có toà lễ Tứ Phủ Chầu Bà Sơn Trang thì thường thỉnh bà về chứng toà đàn màu đỏ (gồm hình Chúa ( Chầu) đôi cô hầu cận cầm quạt mười hai cô nàng,động chúa,thuyền thoi…)
Khi ngự đồng thì chầu thường mặc áo màu đỏ thêu phượng (hoặc có thể là áo gấm).
Vì Chầu là hoá thân của Mẫu Đệ Nhất nên nơi nào Mẫu ngự thì đều có thể coi là đền Chầu.
Lăng mộ của Lăng Chầu Bà Đệ Nhất hiện ở Thôn Vĩnh Mộ xã Nguyễn Trãi huyện Thường Tín Hà Nội
“Đầm nước bồng lai tẩy bụi trần
Hóa Tiên để lại thân Hạ Giới”
…
“Ao Thất Bửu gội mình sạch tục,
Ngôi liên đài quả phúc Dà Lam.
Vạn Linh trổi tiếng mừng thầm,
Thiều hoa nhụy bám mới vào tuyệt luân”
VĂN CHẦU ĐỆ NHẤT THƯỢNG THIÊN
Sớm mai vui vẻ đền Sòng
Ngày chơi phủ chính lầu hồng vào ra
Khăng khăng giữ sổ tam toà
Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền
Thông tri tam giới hoàng thiên
Coi khắp cửa phủ ,miếu đền thiếu đâu
Trong ngoài thay thảy trước sau
Sửa sang mẫu phó quỳên chầu bà coi
Quân thần phải đạo chúa tôi
Cô hầu cô hạ nàng đôi dập dìu
Khoe xanh xanh tốt đáng yêu
Khoe tài tài khéo khéo chiều lòng xuân
Đền thờ tả phượng hữu lân
Hoa Lan hoa cúc thanh tân chơi bời
Thiên Đình chén rót đầy vơi
Khúc ca điểm đót cợt ngưòi ngưòi hay
Đàn cầm khéo gẩy năm dây
Cung huỳnh gió lọt chuốt mây lọt vàng
Thung dung ghẹo khách qua đàng
Nhỡn tinh lóng lánh mày ngang đằm đằm
Miệng cười hoa nở đáng trăm
Răng đen rưng rức hoãn chằm vàng đeo
Đã lên ngôi báu trong triều
Đã nên ngọc tốt vàng yêu dương toà
Miệng cười tươi tốt như hoa
Thanh tân lịch sự nết na dịu dàng
Càng nhìn càng thắm nhân doan
Nết na yểu điệu muôn vàn thảo hay
Việc nào mà chẳng tới tay
Lên đền xuống phủ chả ngày nào sai
Có phen biến gái hiện trai
Ai thắm thắm vậy ai phai phai liền
Biết ra thời nhẹ như tên
Nếu mà ko biết như thuyền bỏ neo
Quở cho trăm chứng hiểm nghèo
Chầu quế trong triều giá ngự Đồi Ngang
Có phen giả ní giả nàng
Sài di di án sai nàng nàng lên
Có phen làm chúa thượng thiên
Khi giả làm chúa thoải tiên thoải tề
Phàm trần ai thấy tin nghe
khấn thôi tạ lễ miếu nghè kêu văn
Trần phàm kẻ vái người van
Còn đưong nhỡn nhục nhân gian mờ mờ
Xem ra số phải phụng thờ
Kẻ khấn người vái nam mô khấu đầu
Biết bà bệnh tật khỏi đau
Kim ngân vàng mã để hầu dâng lên
Thỉnh Chầu chắc giáng bản đền
Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường.
