BÁT KHỔ (8 Nỗi Khổ)
1.SANH KHỔ: Loài Người Khi Ở Trong Thai Đã Có Tình Thức
Do có tình thức nên có sự cử động cảm xúc. Khi mẹ ăn thức ăn lạnh vào, cảm thấy như ở giá băng, lúc ăn thức nóng vào, cảm thấy như bị nung đốt
=> Mỗi kiếp sanh ra đều kèm theo vô thường, b ệnh tật và cái ch ết. Nhận rõ sanh khổ giúp ta giảm tham ái trong việc tái sinh
2.LÃO KHỔ: Tức sự khổ trong tuổi già. Con người khi già rồi các căn đều suy yếu, mắt mờ, tai lãng, lưng mỏi, chân run ăn thấy kém ngon, ngủ không thẳng giấc, trí nhớ chẳng còn minh mẫn, làn da khô nhăn
=> Không ai tránh khỏi già, nên thay vì than thở, ta học buông bỏ, sống thuận theo quy luật vô thường, chuẩn bị cho tâm thức vững vàng
3.B ỆNH KHỔ: Tức sự khổ trong cơn đau yếu. Có thân là có b ệnh, từ những thứ b ệnh nhẹ thuộc ngoại cảm, đến các chứng b ệnh nặng là nội thương
Trong cảnh ấy tự thân đã đau đớn, lại tốn kém, hoặc không có tiền thuốc thang, chính mình bị khổ luy, lại gây thêm khổ luỵ cho người quyến thuộc
=> Bệnh là thầy nhắc nhở ta vô thường, biết trân trọng từng ngày khỏe mạnh, tu tập thân tâm thay vì chỉ chăm lo cho dục vọng
4.TỬ KHỔ: Tức sự khổ lúc ch ết. Mọi người đều muốn sanh thuận, tử an, nhưng việc ấy rất khó được
Thân đã như thế, tâm thì hại hùng lo sợ, tham tiếc ruộng vườn của cải, buồn rầu phải lìa bỏ thân
=> Cái ch ết là một phần của đời sống. Tu tập chánh niệm, niệm Phật, thiền định chính là hành trang để ra đi an nhiên
5.ÁI BIỆT LY KHỔ: Tức sự khổ khi xa lìa người thân yêu. Điều này trong hoàn cảnh ch iến tranh, ta càng thấy rõ. Biết bao gia đình chịu cảnh kẻ Bắc, người Nam
Biết bao thanh niên phải dấn thân nơi trận mạc, người ở nhớ thương, kẻ đi sầu thảm... => Thương yêu là nhân duyên, đã có gặp thì có ly biệt
Học yêu thương nhưng không chấp thủ, để tình thương trở thành vô điều kiện. 6.OÁN TẮNG HỘI KHỔ: Tức sự khổ về oan gia hội ngộ
Bị những kẻ đối nghịch thù oán ở gần bên gièm pha nói xấu, phá phách mưu hại, làm cho ta phải bực tức khó nhẫn, lo sợ không yên...
=> Người làm ta khổ cũng là nghiệp duyên phản chiếu. Thay vì nuôi hận, hãy xem họ là bài học rèn luyện lòng từ bi và nhẫn nhục.
7.CẦU BẤT ĐẮC KHỔ: Tức là sự khổ về mong cầu không toại ý Trong đời sống, con người có rất nhiều ước vọng mong cầu.
Đại khái như nghèo muốn cho giàu, xấu muốn cho đẹp, không con muốn có con... Ngàn muôn ước vọng như thế, cầu mong mà không toại ý, đó là nỗi khổ
=> Biết đủ là giàu. Ít mong cầu, ít thất vọng. Sống giản dị và tri túc thì an lạc tự đến.
8. NGŨ ẤM THẠNH KHỔ: Tức sự khổ về năm ấm hừng thạnh. Năm ấm là: sắc, thọ, tưởng hành, thức. Sắc ấm thuộc về thân, bốn ấm kia thuộc về tâm.
Nói một cách đơn giản. Đây tức là sự khổ về thân, tâm. Điều này bao quát bảy món khổ trước: thân thì sanh, già, b ệnh, ch ết, đói khát, nóng, lạnh, vất vả nhọc nhằn
Tâm thì buồn, giận, lo, thương, trăm điều phiền luỵ... => Hiểu rõ ngũ uẩn là không thật, chỉ do duyên hợp tạm bợ. Thấy rõ thì không còn bị chúng chi phối, đạt được tự tại
Đức Phật không đưa ra Bát Khổ để con người bi quan, mà để thấy sự thật, từ đó phát khởi tâm tu Nhận rõ Bát Khổ giúp ta không còn chạy theo ảo tưởng hạnh phúc vĩnh viễn trong đời
Biết khổ, ta tìm nguyên nhân (Tập), thấy khả năng chấm dứt (Diệt), và đi theo con đường (Đạo). Đó chính là Tứ Diệu Đế, nền tảng của Phật pháp 
Như vậy, Bát Khổ là bức tranh chân thực về kiếp người. Nhưng nếu biết quán chiếu, chúng không còn là gánh nặng
Mà trở thành pháp môn giác ngộ, dẫn dắt ta đi đến con đường giải thoát. Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật 
